χορδή

η, ΝΜΑ, και χόρδα ΝΜ

1. καθετί που κατασκευάζεται από έντερο

2. νηματοειδές σώμα από έντερο, και, σήμερα, από μέταλλο, το οποίο, όταν τεντώνεται πάνω σε ηχείο μουσικού οργάνου και νύσσεται, παράγει ήχο (α. «οι χορδές τής κιθάρας» β. «φόρμιγγος ἐπιστάμενος καὶ ἀοιδῆς ῥηϊδίως ἐτάνυσσε νέῳ περὶ κόλλοπι χορδήν», Ομ. Οδ.)

νεοελλ.

1. η νευρά τού τόξου

2. μαθημ. ευθεία γραμμή με την οποία ενώνονται δύο σημεία μιας καμπύλης

3. ανατ. σχηματισμός που, μορφολογικά ή λειτουργικά, θυμίζει χορδή μουσικού οργάνου (α. «φωνητικές χορδές» — πτυχές τού λαρυγγικού βλεννογόνου οι οποίες πάλλονται και παράγουν τη φωνή όταν δονούνται από το ρεύμα τού εκπνεόμενου αέρα

β. «χορδή τού τύμπανου» — κλάδος του προσωπικού νεύρου ο οποίος διασχίζει το κοίλο τού τυμπάνου τού αφτιού)

4. είδος φαγητού από πλέγμα εντέρων, κν. γαρδούμπα

5. βοτ. γένος χλωροφυκών

6. φρ. α) «άγγιξε [ή έθιξε] την ευαίσθητη χορδή του»

μτφ. βρήκε το ευαίσθητο σημείο του

β) «συμπαθητικές χορδές»

μουσ. χορδές που παράγουν ή μεταδίδουν τον ήχο όχι με άμεση κρούση τους αλλά με τη μεσολάβηση τού φαινομένου τής αντήχησης

γ) «νωτιαία χορδή»

βιολ. νωτοχορδή

αρχ.

1. έντερο («κρέα δελφακίων, χορδαὶ τ' ἐρίφων», Εύβουλ.)

2. μουσ. φθόγγος

3. αλλαντικό

4. παροιμ. φρ. «ἐγεύσατο χορδῆς ὁ κύων» — λεγόταν για εκείνους που ποθούσαν διαρκώς κάτι σπάνιο το οποίο είχαν δοκιμάσει μια φορά.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολ. Κατά την επικρατέστερη και οικονομικότερη άποψη, η λ. χορδή αντιστοιχεί στο χεττιτ. karad- «έντερα» και έχει σχηματιστεί με συγκοπή μέσω ενός αμάρτυρου τ. *χοροδή, μολονότι, κατ' άλλους, το χεττιτ. έχει προέλθει από τον ελλ. τ. με ανάπτυξη. Λιγότερο πιθανή, ωστόσο, θεωρείται η παλαιότερη άποψη ότι η λ. χορδή ανάγεται στον ΙΕ τ. *ġhornā, από την ετεροιωμένη βαθμίδα τής ΙΕ ρίζας *ĝher- «χορδή», και συνδέεται μετά: αρχ. ινδ. hirā«ταινία», hirā «φλέβα», λατ. hernia «κήλη τών εντέρων», αρχ. άνω γερμ. garn «κλωστή από ξεραμένα έντερα» (πρβλ. και γερμ. Garn), αρχ. νορβ. gọrn «χορδή». Σε σχέση με τους παραπάνω τ., το οδοντικό -ό- τού ελλ. τ. παραμένει μεμονωμένο και δυσερμήνευτο, αν και θα μπορούσε, κατά μία υπόθεση, να οφείλεται πιθ. στην επίδραση τού σημασιολογικά συγγενούς καρδία.

ΠΑΡ. αρχ. χορδάριον

αρχ.-μσν.

χορδεύω

μσν.

χορδίον νεοελλ. χορδίζω, χορδίτιδα, χόρδωμα, χορδωτά.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) χορδαψός, χορδοτόνος

αρχ.

χορδολογώ, χορδοποιός, χορδοπώλης, χορδοστρόφος, χορδότονος

μσν.

χορδόκοιλον

νεοελλ.

χορδοτομία, χορδόφωνο. (Β' συνθετικό) άχορδος, δίχορδος, έγχορδος, μονόχορδος, πεντάχορδος, πολύχορδος, τετράχορδος, τρίχορδος

αρχ.

αντίχορδος, βαρύχορδος, εύχορδος, ολιγόχορδος, πρόσχορδος, σύγχορδος

νεοελλ.

ισόχορδος, παράχορδος.].